Viện Công nghệ xạ hiếm: Khẳng định vai trò nòng cốt trong phát triển ngành công nghiệp đất hiếm Việt Nam

Công nghệ chế biến đất hiếm là công nghệ lõi, phức tạp và đòi hỏi sự đầu tư dài hạn, bài bản. Trong nhiều năm qua, Viện Công nghệ xạ hiếm (Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam) đã kiên trì nghiên cứu, làm chủ được các quy trình công nghệ ở quy mô phòng thí nghiệm và pilot, sẵn sàng chuyển giao và mở rộng quy mô sản xuất khi có sự đầu tư đúng mức từ nhà nước và doanh nghiệp.

Ngày 23/6/2025, tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất đã diễn ra Hội thảo Khoa học cấp quốc gia với chủ đề "Phát triển khoa học công nghệ và nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ công nghiệp đất hiếm và các khoáng sản chiến lược khác ở Việt Nam".

Hội thảo có sự tham dự của đông đảo các nhà khoa học, nhà quản lý, các chuyên gia hàng đầu từ các trường đại học, viện nghiên cứu, cơ quan quản lý nhà nước như Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, và đại diện nhiều doanh nghiệp đang sở hữu các mỏ khoáng sản chiến lược.

Đoàn công tác của Viện Công nghệ xạ hiếm (Viện) thuộc Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, do Viện trưởng, TS. Phạm Quang Minh dẫn đầu, đã tham gia và có những đóng góp quan trọng tại Hội thảo, khẳng định vai trò tiên phong và nòng cốt của Viện trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển công nghệ chế biến sâu đất hiếm tại Việt Nam.

Bối cảnh và tầm quan trọng chiến lược

Hội thảo diễn ra trong bối cảnh đặc biệt quan trọng, khi đất hiếm và các khoáng sản chiến lược không còn là câu chuyện của riêng ngành địa chất - khai khoáng mà đã trở thành yếu tố cốt lõi, quyết định đến an ninh kinh tế, an ninh công nghệ và vị thế địa chính trị của mỗi quốc gia. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cùng với xu thế chuyển dịch năng lượng xanh toàn cầu, đã đẩy nhu cầu về đất hiếm lên cao chưa từng có. Từ nam châm vĩnh cửu trong tua-bin gió, động cơ xe điện, đến các linh kiện bán dẫn, sợi quang, vật liệu quốc phòng... đều không thể thiếu các nguyên tố đất hiếm.

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có trữ lượng đất hiếm đứng thứ hai thế giới, đây vừa là tiềm năng to lớn, vừa là thách thức không nhỏ. Việc làm thế nào để biến tiềm năng tài nguyên thành sức mạnh công nghệ, tạo ra chuỗi giá trị nội địa, tránh "chảy máu tài nguyên" và phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài là bài toán chiến lược được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm, thể hiện trong các Nghị quyết quan trọng như Nghị quyết số 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về định hướng chiến lược địa chất, khoáng sản. Hội thảo là diễn đàn cấp thiết để các bên liên quan cùng phân tích thực trạng, nhận diện thách thức và đề xuất các giải pháp đột phá.

Những đóng góp quan trọng của Viện Công nghệ xạ hiếm

Tại Hội thảo, các chuyên gia đã mang đến những góc nhìn sâu sắc và thực tiễn, thể hiện rõ bề dày kinh nghiệm và những thành tựu mà Viện đã đạt được trong suốt nhiều thập kỷ qua.

Đặc biệt, bài trình bày của TS. Phạm Quang Minh với chủ đề "Nghiên cứu và phát triển công nghệ chế biến quặng đất hiếm tại Viện Công nghệ xạ hiếm" đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu. Báo cáo đã hệ thống hóa toàn diện quá trình nghiên cứu của Viện từ những ngày đầu, đi từ các đề tài cấp Nhà nước, các dự án hợp tác quốc tế với Nhật Bản, Hàn Quốc, đến việc làm chủ các công đoạn công nghệ cốt lõi từ tuyển khoáng, thủy luyện, đến phân chia và tinh chế các oxit đất hiếm riêng rẽ với độ tinh khiết cao.

TS. Phạm Quang Minh nhấn mạnh: "Việt Nam có lợi thế rất lớn về tài nguyên đất hiếm, đặc biệt là các mỏ gốc carbonatit như Đông Pao. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất của chúng ta không nằm ở khâu khai thác mà là ở khâu chế biến sâu. Công nghệ chế biến đất hiếm là công nghệ lõi, phức tạp và đòi hỏi sự đầu tư dài hạn, bài bản. Trong nhiều năm, Viện đã kiên trì nghiên cứu, làm chủ được các quy trình công nghệ ở quy mô phòng thí nghiệm và pilot, sẵn sàng chuyển giao và mở rộng quy mô sản xuất khi có sự đầu tư đúng mức từ Nhà nước và doanh nghiệp".

Bên cạnh đó, các chuyên gia của Viện cũng đã có những trao đổi thẳng thắn và cởi mở tại các phiên thảo luận. TS. Lưu Xuân Đĩnh, Phó Viện trưởng Viện Công nghệ xạ hiếm đã chia sẻ về những thách thức trong đào tạo nguồn nhân lực, sự thiếu hụt các chuyên gia đầu ngành về công nghệ chiết tách, tinh luyện và sự cần thiết phải có một chính sách đột phá để thu hút nhân tài. Các ý kiến cũng nhấn mạnh đến vấn đề xử lý môi trường, đặc biệt là các nguyên tố phóng xạ đi kèm trong quặng đất hiếm như Thorium và Uranium, một lĩnh vực mà Viện có thế mạnh và kinh nghiệm xử lý.

Cơ hội hợp tác và triển vọng phát triển

Sự tham gia của Viện tại Hội thảo không chỉ là để báo cáo thành tựu mà còn mở ra những cơ hội hợp tác mới. Việc quy tụ đầy đủ các bên từ Viện - Trường - Doanh nghiệp - Nhà quản lý đã tạo ra một không gian kết nối hiệu quả. Các doanh nghiệp sở hữu mỏ đã có cái nhìn trực quan và tin cậy hơn vào năng lực công nghệ trong nước, thấy được con đường để nâng cao giá trị gia tăng cho tài nguyên thay vì chỉ xuất khẩu thô. Các trường đại học như Đại học Mỏ - Địa chất có thể phối hợp chặt chẽ hơn với Viện trong việc xây dựng các chương trình đào tạo chuyên sâu, gắn liền lý thuyết với thực hành, đáp ứng đúng nhu cầu của ngành.

Phát biểu tại phiên thảo luận, TS. Phạm Quang Minh, Viện trưởng Viện Công nghệ xạ hiếm đề xuất: "Để ngành công nghiệp đất hiếm Việt Nam cất cánh, chúng ta cần một chiến lược tổng thể và sự đầu tư nhất quán; cần sớm hình thành một Trung tâm Nghiên cứu và Chuyển giao công nghệ đất hiếm quốc gia đặt tại Viện. Với cơ sở vật chất, trang thiết bị và đội ngũ chuyên gia đã được tích lũy qua nhiều dự án hợp tác quốc tế, Trung tâm sẽ là nơi quy tụ nguồn lực, làm chủ, phát triển và chuyển giao các công nghệ lõi, đóng vai trò là cầu nối vững chắc giữa nghiên cứu và sản xuất, đồng thời là địa chỉ đào tạo nhân lực chất lượng cao cho cả ngành".

Đề xuất này đã nhận được sự đồng tình và ủng hộ cao từ các đại biểu tham dự.

Các đại biểu chụp ảnh tại Hội thảo.

Hội thảo đã mở ra những định hướng hợp tác cụ thể trong lĩnh vực đất hiếm. Với sự tham gia tích cực và những đóng góp tâm huyết và trí tuệ, Viện Công nghệ xạ hiếm một lần nữa khẳng định vị thế và trách nhiệm của Viện trong sứ mệnh xây dựng và phát triển một ngành công nghiệp đất hiếm bền vững, tự chủ, góp phần quan trọng vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đảm bảo an ninh quốc gia.

Viện Công nghệ xạ hiếm, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

Nguồn: https://mst.gov.vn/vien-cong-nghe-xa-hiem-khang-dinh-vai-tro-nong-cot-trong-phat-trien-nganh-cong-nghiep-dat-hiem-viet-nam-197250626224040162.htm