Đã đến lúc nên giao cho địa phương tổ chức thi tốt nghiệp THPT?

(Dân trí) - Việc phân cấp tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương là một xu hướng tất yếu trong quá trình đổi mới giáo dục, tăng cường tự chủ, trách nhiệm giải trình và sự linh hoạt trong hệ thống.

Những năm gần đây và đặc biệt thời điểm hiện tại, chủ trương phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước đã và đang được Đảng và Chính phủ chỉ đạo thực hiện quyết liệt trên nhiều lĩnh vực, trong đó có giáo dục và đào tạo.

Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định rõ cần tăng cường quyền tự chủ, trách nhiệm giải trình cho các cơ sở giáo dục và phân cấp phù hợp cho địa phương.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT là một trong những kỳ thi quan trọng nhất của học sinh Việt Nam, đánh dấu bước chuyển quan trọng từ giáo dục phổ thông sang các bậc học cao hơn. Trong những năm qua, kỳ thi này do Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ra đề thi, tổ chức thống nhất cùng đợt thi và cùng đề thi trên toàn quốc. Các khâu còn lại đã được giao cho địa phương chủ động thực hiện.

Kỳ thi có nhiều ưu điểm về tính công bằng, minh bạch và chuẩn hóa. Tuy nhiên, trong bối cảnh đổi mới giáo dục và nhu cầu phân cấp quản lý, mô hình này đang bộc lộ nhiều bất cập về tính linh hoạt, chi phí và sự phù hợp với điều kiện của địa phương.

Do vậy, việc xem xét phân cấp tổ chức kỳ thi cho các tỉnh, thành là một bước đi cần thiết và tất yếu để thích ứng với thực tiễn và cải cách toàn diện hệ thống giáo dục.

Tại sao cần phân cấp kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương?

Kỳ thi tốt nghiệp THPT có mục tiêu chính nhằm đánh giá đúng kết quả học tập của người học theo mục tiêu và yêu cầu cần đạt trong Chương trình Giáo dục phổ thông. Đồng thời, kỳ thi là một trong các cơ sở để đánh giá chất lượng dạy, học của các cơ sở giáo dục và công tác chỉ đạo của các cơ quan quản lý giáo dục.

Việc tổ chức kỳ thi sao cho tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, công bằng và phù hợp với điều kiện thực tế luôn là vấn đề được xã hội quan tâm.

Trong bối cảnh hiện nay, Đảng và Chính phủ đã có chủ trương phân cấp mạnh mẽ trong quản lý giáo dục nhằm phát huy vai trò của các địa phương, đồng thời tăng cường tính tự chủ, sáng tạo trong công tác giáo dục. Việc phân cấp cho các tỉnh tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT được xem là bước đi phù hợp với chủ trương này.

Việc phân cấp cho các tỉnh tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT được xem là bước đi phù hợp với chủ trương phân cấp mạnh mẽ trong quản lý giáo dục (Ảnh: Trịnh Nguyễn).

Trước hết, mỗi tỉnh có điều kiện kinh tế, xã hội, cơ sở vật chất và trình độ giáo dục khác nhau. Việc phân cấp cho các địa phương tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT giúp tạo sự linh hoạt và phù hợp với hoàn cảnh thực tế của từng vùng miền.

Các tỉnh có thể chủ động điều chỉnh công tác tổ chức, địa điểm thi sao cho thuận tiện và an toàn nhất cho học sinh. Đặc biệt với những vùng sâu vùng xa, miền núi hay hải đảo, việc tổ chức thi theo địa phương sẽ giảm bớt khó khăn đi lại, giúp học sinh có cơ hội dự thi đầy đủ, công bằng hơn. Điều này hoàn toàn không trái với quy định tại Điều 34, Luật Giáo dục 2019.

Thứ hai, chủ trương phân cấp mạnh mẽ trong quản lý giáo dục không chỉ khẳng định quyền tự chủ của các địa phương mà còn thúc đẩy nâng cao trách nhiệm và hiệu quả trong tổ chức các hoạt động giáo dục.

Trong bối cảnh đó, đề xuất của TPHCM về việc tổ chức kỳ thi riêng cho địa phương không chỉ là nhu cầu thực tiễn mà còn là hướng đi phù hợp với chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo từng vùng miền.

Ngoài ra, phân cấp cho các tỉnh tổ chức kỳ thi giúp tăng khả năng ứng phó linh hoạt với các tình huống bất ngờ như dịch bệnh hay thiên tai. Trong đại dịch COVID-19, nhiều địa phương phải điều chỉnh lịch thi và phương án tổ chức để phù hợp với tình hình thực tế.

Nếu mỗi tỉnh tự chủ tổ chức, họ sẽ có thể phản ứng kịp thời, giảm thiểu xáo trộn cho thí sinh và gia đình.

Thứ ba, việc dự thảo sửa đổi Luật Giáo dục 2019 để giao quyền cấp bằng tốt nghiệp THPT cho hiệu trưởng các trường THPT sẽ làm tăng vai trò, trách nhiệm của nhà trường trong công tác quản lý và kiểm tra, đánh giá học sinh.

Khi hiệu trưởng được quyền cấp bằng, nhà trường sẽ chủ động hơn trong việc tổ chức các kỳ kiểm tra/thi nội bộ, theo dõi chất lượng học tập, đồng thời nâng cao tinh thần trách nhiệm đối với kết quả của học sinh. Điều này cũng góp phần thúc đẩy phân cấp giáo dục, tạo ra môi trường linh hoạt và minh bạch hơn.

Đặc biệt, việc phân cấp tổ chức kỳ thi gắn liền với việc đổi mới dạy học và kiểm tra, đánh giá tại địa phương sẽ giúp kỳ thi phản ánh đúng năng lực và chất lượng học sinh.

Các địa phương có thể chủ động xây dựng đề thi phù hợp với chương trình dạy học và đặc điểm của học sinh địa phương, từ đó tạo động lực cho giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy, tăng cường rèn luyện kỹ năng, tư duy phản biện và vận dụng kiến thức thực tiễn cho học sinh.

Việc kiểm tra, đánh giá theo hướng phân cấp sẽ góp phần thúc đẩy quá trình dạy học lấy học sinh và quá trình học làm trung tâm, hướng tới mục tiêu giáo dục toàn diện.

Giao tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương là giảm gánh nặng cho trung ương

Hiện nay, sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, cả nước còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, mỗi địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội, hạ tầng giáo dục và đặc điểm tự nhiên khác nhau. Đồng thời, Việt Nam là quốc gia có địa hình trải dài từ Bắc vào Nam, trải rộng từ đồng bằng, miền núi đến hải đảo.

Do đó, thời tiết giữa các vùng rất khác biệt, thiên tai, bão lũ xảy ra không đồng đều theo thời gian và không gian, thường xuyên gây gián đoạn việc học và thi cử ở nhiều địa phương.

Thí sinh thi tốt nghiệp THPT tại TPHCM (Ảnh: Trịnh Nguyễn).

Trong bối cảnh đó, việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT theo mô hình tập trung, cùng thời điểm trên cả nước đang bộc lộ nhiều bất cập về tính linh hoạt, an toàn và hiệu quả, nhất là với các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa, nơi thường xuyên gặp khó khăn về giao thông, điều kiện thi cử và thời tiết khắc nghiệt.

Việc phân cấp tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương bảo đảm sự thống nhất trong chuỗi trách nhiệm. Trong đó, tỉnh là đơn vị hành chính quản lý trực tiếp trường phổ thông, hiểu rõ đặc thù địa phương và có đủ khả năng để tổ chức kỳ thi theo điều kiện thực tế.

Hơn nữa, trong bất kỳ hệ thống giáo dục nào, người cấp bằng cần đồng thời nắm hoặc kiểm soát quy trình đánh giá học sinh. Khi hiệu trưởng được trao quyền cấp bằng nhưng lại không có quyền quyết định hay tổ chức kỳ thi, thì chuỗi trách nhiệm bị gián đoạn và thiếu tính liên kết.

Việc giao cho địa phương toàn quyền tổ chức kỳ thi là bước hoàn thiện cơ chế: người chịu trách nhiệm đánh giá kết quả học tập cũng chính là người ký xác nhận giá trị văn bằng. Đặc biệt, trong bối cảnh đó, việc giao cho hiệu trưởng các trường THPT quyền cấp bằng tốt nghiệp là một bước đi mới, khẳng định tinh thần chuyển giao thực quyền cho cơ sở giáo dục phổ thông.

Để bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ và hợp lý trong chuỗi quy trình dạy học - kiểm tra - đánh giá - cấp bằng, việc phân cấp cho địa phương, cụ thể là cấp tỉnh, chịu trách nhiệm toàn diện trong tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT là điều tất yếu.

Việc phân cấp cho địa phương thi tốt nghiệp THPT làm tăng tính linh hoạt và giảm gánh nặng cho trung ương (Ảnh: Hải Long).

Việc phân cấp này cũng làm tăng tính linh hoạt và giảm gánh nặng cho trung ương. Nếu địa phương chủ động tổ chức kỳ thi, Bộ GD&ĐT sẽ có điều kiện tập trung xây dựng chi tiết về yêu cầu cần đạt/chuẩn đầu ra của Chương trình Giáo dục phổ thông, ban hành cấu trúc ma trận và đặc tả chuẩn hóa chi tiết của đề thi tốt nghiệp THPT, tập huấn, hướng dẫn chuyên môn và giám sát chất lượng thay vì đang triển khai các công việc như hiện tại.

Thời gian làm việc đó dành để nghiên cứu, ban hành cách cải cách chính sách giáo dục, các giải pháp và kiểm tra giám sát, hướng dẫn hổ trợ các địa phương nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Đây cũng là cách giúp hệ thống vận hành tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả hơn trong điều kiện đổi mới chương trình và chuyển trọng tâm từ dạy kiến thức sang phát triển năng lực người học.

Địa phương không thiếu năng lực chuyên môn để tổ chức thi tốt nghiệp THPT

Với điều kiện thực tiễn hiện tại, các địa phương đã có kinh nghiệm xây dựng đề kiểm tra học kỳ, đề thi thử... theo định hướng năng lực, nên không thiếu năng lực chuyên môn, đặc biệt nếu có khung hướng dẫn của Bộ GD&ĐT.

Hầu hết các tỉnh - đặc biệt là các tỉnh có quy mô dân số lớn và hệ thống trường lớp phát triển - đều có đủ điều kiện về phòng thi, thiết bị và đội ngũ cán bộ coi thi, giám sát có chuyên môn, được đào tạo bài bản.

Nhiều địa phương đã có kinh nghiệm tổ chức các kỳ thi học kỳ, thi tuyển sinh lớp 10 hay các kỳ thi khác với quy mô lớn. Đây là nền tảng vững chắc để tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT với quy mô lớn hơn.

Hơn nữa, nếu các năm đầu một vài tỉnh chưa thể tự ra đề thi thì có thể dùng đề thi và chung đợt thi với các tỉnh khác đủ năng lực ra đề thi và có lộ trình để phát triển đội ngũ cũng như năng lực của địa phương.

Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ vào công tác tổ chức thi, như quản lý thí sinh, giám sát phòng thi bằng camera, chuyển đổi số trong chấm thi trắc nghiệm… giúp tăng cường tính minh bạch và giảm thiểu sai sót, tiêu cực. Điều này đảm bảo kỳ thi được tổ chức nghiêm túc và chất lượng, tạo điều kiện pháp lý và chính trị thuận lợi, đồng thời tăng cường trách nhiệm và động lực nâng cao chất lượng giáo dục cho các tỉnh.

Một số ý kiến lo ngại rằng khi giao kỳ thi về cho địa phương, chất lượng kỳ thi sẽ khó kiểm soát, đặc biệt là các hành vi gian lận, "chạy theo thành tích" hay chênh lệch trình độ giữa các tỉnh. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khoa học đo lường - đánh giá giáo dục hiện đại hoàn toàn có thể giải quyết các vấn đề này.

Nhiều địa phương đã có kinh nghiệm tổ chức các kỳ thi với quy mô lớn (Ảnh: Mạnh Quân).

Các giải pháp chính có thể áp dụng như dùng hệ thống ma trận, đặc tả đề thi chuẩn hóa; phân tích phổ điểm và giám sát dữ liệu thi bằng công nghệ; mối tương quan giữa kết quả thi và học lực năm học... Những chỉ báo này giúp Bộ GD&ĐT xác định các địa phương cần thanh, kiểm tra chuyên sâu hoặc điều chỉnh chính sách cho phù hợp với xu hướng phân cấp - phân quyền.

Ngoài ra, còn nhiều giải pháp được sử dụng để triển khai hậu kiểm, khảo sát đánh giá năng lực chuẩn hóa độc lập quốc gia (national assessment) ở các lớp 9 hoặc 12 để đối chứng khách quan với kết quả thi tốt nghiệp. Từ đó, xây dựng bản đồ chất lượng giáo dục phổ thông toàn quốc, vừa minh bạch, vừa tạo động lực cải thiện thật sự.

Song song, cần từng bước chuyển sang thi trên máy tính và ứng dụng công nghệ số vào kỳ thi tốt nghiệp THPT như: số hóa quá trình thi, chấm thi; ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện gian lận; quy đổi điểm thi về thang điểm chung để đối sánh chất lượng toàn hệ thống, đảm bảo tính khách quan và công bằng khi địa phương tự tổ chức kỳ thi, giảm sự can thiệp của con người.

Phương pháp này đã được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng thành công trong các kỳ thi chuẩn hóa quốc gia và quốc tế, minh chứng rằng việc phân cấp tổ chức thi không đồng nghĩa với mất kiểm soát về chất lượng và công bằng trong đánh giá.

Việc phân cấp tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT cho địa phương là một xu hướng tất yếu trong quá trình đổi mới giáo dục, đổi mới quản lý giáo dục, tăng cường tự chủ, trách nhiệm giải trình và sự linh hoạt trong hệ thống.

Công việc này, nếu được triển khai một cách khoa học, có kiểm soát và minh bạch, sẽ không chỉ giúp nâng cao chất lượng thi cử mà còn thúc đẩy sự phát triển đồng đều và bền vững của hệ thống giáo dục trên cả nước.

Để việc phân cấp tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT đạt hiệu quả cao, cần có sự chuẩn bị kỹ càng. Hệ thống giám sát, thanh, kiểm tra cần được thực hiện chặt chẽ để đảm bảo tính công bằng, minh bạch. Đề thi cần đảm bảo chuẩn hóa, có độ tin cậy cao, đồng thời cán bộ tổ chức thi tại địa phương phải được đào tạo bài bản để tránh sự mất công bằng, thiệt thòi cho học sinh và các sai sót, tiêu cực có thể xảy ra.

TS Sái Công Hồng - Chuyên gia về kiểm tra đánh giá giáo dục

(*) Tít bài do báo Dân trí đặt.

Nguồn: https://dantri.com.vn/giao-duc/da-den-luc-nen-giao-cho-dia-phuong-to-chuc-thi-tot-nghiep-thpt-20250813211449318.htm