Dòng chảy văn hóa, nhìn từ con người xứ Quảng

Quảng Nam thừa tuyên được vua Lê Thánh Tông đặt tên và khẳng định chủ quyền từ năm 1471, trải dài cả một vùng rộng lớn, dải đất từ phía Nam đèo Hải Vân cho đến núi Đá Bia, gồm nhiều tỉnh duyên hải miền Trung. Cho nên, vấn đề không cần phải bàn cãi nhiều là văn hóa đất Quảng trong đó luôn bao gồm văn hóa Đà Nẵng.

Bản sắc văn hóa xứ Quảng cần được nhìn nhận và định vị xác đáng trong hành trình phát triển mới. (Ảnh minh họa Vũ điệu ở Khu đền tháp Mỹ Sơn. Ảnh: L.T.K)

Dòng chảy văn hóa không thể chia cắt

Văn hóa là bản thể được tích tụ lâu bền, truyền từ đời này sang đời khác.

Trước đó, Đà Nẵng không phải là một địa danh hành chính, mà chỉ là tên gọi một cửa biển, nơi luôn được xem là địa điểm phòng thủ về mặt quân sự của thời phong kiến.

Ngày 24/5/1889, người Pháp thành lập thành phố Đà Nẵng trực thuộc tỉnh Quảng Nam, cho đến sau này, sau nhiều lần tách nhập, ngày 1/1/1997 Đà Nẵng lại được tách ra khỏi tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng, trở thành thành phố trực thuộc Trung ương - một trung tâm kinh tế của khu vực miền Trung và Tây Nguyên.

Trong suốt quá trình lịch sử hằng mấy trăm năm ấy, văn hóa Đà Nẵng vẫn là văn hóa xứ Quảng. Văn hóa Quảng Nam và Đà Nẵng luôn là một.

Người ta có thể tách rời các địa danh hành chính, các trung tâm kinh tế, chính trị, nhưng không thể tách rời văn hóa.

Bởi lẽ, văn hóa là một dòng chảy liền mạch, một mạch nguồn âm thầm và liên tục chuyển động có ý nghĩa trường tồn và ngày càng bồi đắp, theo chiều hướng phát triển, trong một vùng sinh quyển có ý nghĩa cốt lõi, luôn là sự kế thừa, tiếp biến, tích hợp, giao thoa và ngày càng làm đầy hơn lên, theo cấp số nhân.

Đứng trước vận hội mới, Đà Nẵng đang tiếp tục là trung tâm chính trị - kinh tế cho cả vùng đất này, là đầu tàu kinh tế cho cả miền Trung và Tây Nguyên.

Đà Nẵng cũng sẽ trở thành trung tâm văn hóa đậm đặc văn hóa xứ Quảng, nếu biết khơi gợi, đánh thức các sắc thái văn hóa trầm tích lâu đời từ cha ông truyền lại, những gì đã làm nên truyền thống trong lịch sử của xứ sở.

Điều ấy, đòi hỏi ở tầm nhìn của những người được lịch sử và nhân dân tin giao trọng trách và thái độ ứng xử, chung tay, góp phần của cả người dân, trong đó có các trí thức, các nhà văn hóa.

Một vùng đất văn hóa không bao giờ thiếu những con người văn hóa, vì xét cho cùng văn hóa bao giờ cũng xuất phát từ con người.

Giao thoa và tiếp biến

Xứ Quảng trong lịch sử là cửa ngõ giao thương quốc tế qua thương cảng Hội An.

Nơi đây cũng là đô thị sớm toàn cầu hóa từ thời phong kiến, sớm tiếp thu tinh thần dân chủ và ý thức dân sinh, thoát khỏi những ràng buộc của phạm trù tư tưởng phong kiến đã thống trị hàng nghìn năm.

Con người ở mảnh đất “chưa mưa đà thấm” này, đã trở nên nhạy cảm với cái mới, cái đẹp, cái cốt lõi văn hóa nhân sinh; và đánh thức được những phẩm chất người - cái bản chất tốt đẹp căn cốt vốn có - của con người.

Người ta hay nói nhiều đến những phẩm chất thể hiện cá tính của con người xứ Quảng như: cãi, ngông, hề, chơi, làm...

Xét cho cùng, những nét cá tính này, con người ở nơi nào cũng có thể có, nhưng ở xứ Quảng có sự nổi trội hơn, nhất là chất lý sự/ hay cãi.

“Quảng Nam hay cãi”, là đúc kết chính xác của dân gian từ xa xưa truyền lại. Nó nêu bật nét cá tính nổi bật của con người xứ Quảng, đặt trong sự so sánh tương quan với các địa phương quanh vùng như Quảng Ngãi, Bình Định, Thừa Thiên và truyền lại nhiều đời về sau, nó trở thành phẩm chất/ cá tính riêng của con người xuất thân từ vùng đất này so với cả nước.

Giữa sự nhạy bén với cái mới, khát vọng tự học để tự nâng cao tầm nhận thức và chất lý sự cũng có sự liên quan chặt chẽ.

Tinh thần tự học để vươn lên là thái độ sống tích cực của con người xứ Quảng. Chính nhờ từ đó mà tạo nên sự cường tráng về tư tưởng, bản lĩnh tự tôn dân tộc, tinh thần yêu nước và thái độ quyết liệt chống ngoại xâm.

Rồi cũng chính nhờ hiểu biết, nhờ tầm tri thức mà trở nên trực tính một cách quyết đoán, thái độ ương ngạnh, ngang nhiên chống lại thói bất công, phi lý; yêu cái đẹp và sáng tạo nghệ thuật; biết vận dụng phẩm chất của cái hài trong đời sống và cả trong nghệ thuật; lại biết dấn thân đến tận cùng trong cả khi chơi và trong công việc, kể cả những cuộc rong chơi trong sáng tạo nghệ thuật và hành động dấn thân trong lý tưởng nhân sinh.

Những người “khổng lồ” về tư tưởng và hành động

Những con người tiêu biểu cho văn hóa xứ Quảng là những con người hành động, vì lợi ích của nhân sinh, để lại danh thơm cho đời, được tôn vinh là những “Danh sĩ đất Quảng”.

Đó là những bậc thức giả, tiếp nối truyền thống ham học hỏi của văn hóa Việt từ “Kẻ sĩ Bắc Hà” nhưng không dừng lại ở phạm vi sự học, và chỉ biết suy tưởng, biết giữ danh phận thanh cao, mà còn là con người hành động, biết dấn thân vì lý tưởng cao đẹp, vì lợi ích của cộng đồng.

Hành động vì một mục tiêu, lý tưởng đã xác định, không hề có tính nửa vời mà dấn thân đến cùng để tiếp cận chân lý, với một thái độ quyết liệt, cho dù đôi khi biết rằng có thể đánh đổi cả danh phận/ sự nghiệp và thậm chí cả mạng sống.

Người Quảng vốn trực tính, không có sự quanh co, màu mè nhằm làm vừa lòng người khác. Vì trực tính và dũng cảm nên Phạm Phú Thứ mới can gián vua Tự Đức; Phan Châu Trinh mới viết Thất điều thư kể bảy tội của vua Khải Định đáng tội phải chém đầu; hoặc Phan Khôi mới công khai viết Phê bình lãnh đạo văn nghệ phê phán sự rập khuôn, máy móc...

Đất Quảng là nơi sản sinh ra những bậc danh sĩ, những nhà yêu nước, chiến đấu chống ngoại xâm và hy sinh vì đất nước, hoặc những nhà canh tân, những nhà cách mạng muốn đem lại cuộc sống ấm no cho dân, bình yên cho đất nước - những con người “khổng lồ” về tư tưởng và hành động, mà hành trạng cuộc đời của mỗi người tuy khác nhau, nhưng đều để lại tiếng thơm cho muôn đời cho con cháu mai sau.

Đó là những “Ngũ phụng tề phi”, “Tứ hùng”, “Tứ kiệt”, “Tứ hổ”, “Tam tài”... - những con người mang phẩm chất văn hóa yêu nước nồng nàn luôn có hành động dấn thân vì đất nước.

Có thể nói, đông đảo đến mức khó mà liệt kê đầy đủ tên tuổi của những người nổi tiếng, mang bản lĩnh văn hóa xứ Quảng. Mỗi người đóng góp ở một lĩnh vực khác nhau, và cũng có thể có nhiều quan điểm không giống nhau, nhưng đều có ý nghĩa tích cực, thể hiện tinh thần nhân văn, góp phần tôn cao bản lĩnh văn hóa xứ Quảng.

Trung tâm văn hóa mới từ mạch nguồn xứ Quảng

Thời gian là nhân chứng lịch sử. Sự vận động của lịch sử luôn diễn ra dưới cái nhìn nghiêm khắc và độ lượng của thời gian.

Muốn có một hình mẫu văn hóa tương lai, cũng phải bắt đầu từ những con người biết lắng nghe tiếng nói của quá khứ.

Những con người làm nên văn hóa xứ Quảng là những con người hành động, luôn biết nỗ lực và dấn thân tiên phong vì mưu cầu hạnh phúc chính đáng và vì lẽ sống của cộng đồng.

Vì vậy, muốn nhận ra bản chất căn cốt, phải có sự nhạy bén, cởi mở, chấp nhận sự khác biệt, để tìm ra chân lý từ quá khứ để soi bước cho tương lai.

Văn hóa xứ Quảng đang đứng trước một vận hội mới, là sự chuyển dịch cái nhìn theo hướng trung tâm về Đà Nẵng. Thời đại mới mở ra một trung tâm văn hóa mới.

Với một trung tâm chính trị mang đầy tiềm lực kinh tế, những thiết chế xã hội và văn hóa cũng sẽ có nhiều đổi thay theo chiều hướng tích cực và phát triển. Trung tâm mới, thiết chế mới nhất dịnh sẽ sản sinh hình mẫu những con người văn hóa mới.

Những nhà hoạch định về văn hóa hôm nay sẽ có cái nhìn sáng rõ về sự phát triển của thành phố tương lai, trên cơ sở kế thừa, khai thác triệt để và phát huy tinh hoa của quá khứ, trong tâm thế vững vàng với tiềm lực kinh tế mạnh mẽ, chắc chắn sẽ tạo nhiều cơ chế, cơ hội thuận lợi cho văn hóa phát triển.

Cũng là văn hóa xứ Quảng đó thôi, trải qua gần sáu trăm năm phát triển, trung tâm văn hóa mới từ Đà Nẵng sẽ phát lên những quầng sáng mới, đậm đà bản chất nhân văn vốn có của đất và người xứ Quảng.

Nguồn: https://baodanang.vn/dong-chay-van-hoa-nhin-tu-con-nguoi-xu-quang-3299599.html