Hai Hội quán Phúc Kiến: Một mạch nguồn, hai số phận

Có thể kể đến hai Hội quán Phúc Kiến, một tại phố Lãn Ông (Hà Nội), và một tại phố Trần Phú, Hội An (Đà Nẵng). Cùng được xây dựng bởi người Hoa gốc Phúc Kiến, cùng thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, nhưng lại mang hai số phận đối lập: một bên lặng lẽ khuất bóng trong trường học, một bên tráng lệ rực rỡ trong dòng chảy du lịch và văn hóa.

Di sản sống trong lòng phố cổ

Hội quán Phúc Kiến tại số 46 Trần Phú, Hội An được xây dựng từ năm 1690, ban đầu là miếu nhỏ, sau được tu bổ thành hội quán nguy nga, là trung tâm tín ngưỡng của cộng đồng người Hoa gốc Phúc Kiến - một trong những nhóm di dân sớm nhất và đông đảo nhất đến Hội An.

Với kiến trúc kiểu chữ “Tam”, cổng tam quan rồng uốn lượn, các dãy nhà Đông - Tây cân đối, chính điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và hậu điện thờ các vị thần khác như Lục Tánh Vương Gia, bà Mụ, Thần Tài…, hội quán là một không gian kiến trúc, tín ngưỡng tiêu biểu. Những chi tiết như tượng thuyền cổ từ năm 1875, hoành phi câu đối, tượng thờ, chuông đồng được chạm khắc tinh xảo… tạo nên bức tranh văn hóa sống động và tràn đầy linh khí.

Không chỉ là nơi thờ tự, hội quán còn là trung tâm sinh hoạt cộng đồng của người Hoa tại Hội An trong suốt hàng trăm năm. Các lễ lớn như Vía Thiên Hậu (23/3 âm lịch), rằm Nguyên Tiêu, Vu Lan… được tổ chức thường xuyên, trang trọng, thu hút không chỉ cộng đồng gốc Hoa mà cả người dân địa phương lẫn du khách thập phương, biến nơi đây thành điểm gặp gỡ giữa hiện tại và quá khứ, giữa đời sống tâm linh và di sản văn hóa sống động.

Được công nhận là di tích quốc gia từ năm 1990, Hội quán Phúc Kiến đã vượt qua khuôn khổ của một điểm tham quan thông thường để trở thành phần hồn không thể thiếu trong tuyến khám phá phố cổ Hội An. Không giống nhiều di tích chỉ còn tồn tại như những “vật trưng bày tĩnh”, nơi đây duy trì chức năng nguyên bản - là trung tâm tín ngưỡng, sinh hoạt cộng đồng và giao lưu văn hóa, đúng nghĩa một di sản sống.

Mỗi ngày, hàng nghìn lượt khách tìm đến, không chỉ để chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc hay lắng nghe thuyết minh, mà còn để cảm nhận sự sống động của không gian tâm linh đang vận hành giữa lòng đô thị cổ.

Không chỉ tham quan, du khách còn có thể dự phần vào những nghi thức tâm linh mang đậm dấu ấn văn hóa người Hoa. Một trong những trải nghiệm đặc biệt nhất là việc thắp vòng hương lớn để cầu nguyện sức khỏe, tài lộc, bình an cho gia đình và người thân.

Di tích ngủ yên

Giữa Hà Nội hiện đại, nơi những tòa cao ốc và nhịp sống hối hả ngày một chiếm lĩnh không gian, ít ai biết rằng vẫn còn một Hội quán Phúc Kiến tồn tại trong lòng phố cổ. Tọa lạc tại số 40 phố Lãn Ông, hội quán được xây dựng vào khoảng năm 1817, từng là trung tâm tín ngưỡng và sinh hoạt của cộng đồng người Hoa gốc Phúc Kiến di cư ra Bắc.

Hội quán Phúc Kiến ở Hà Nội mang dáng vẻ trầm mặc, kiến trúc giản dị hơn nhưng vẫn giữ đủ các yếu tố đặc trưng như: bàn thờ Thiên Hậu, thần tài, hoành phi câu đối chữ Hán và không khí linh thiêng đậm chất phương Đông.

Sau lần trùng tu lớn vào năm 1925, hội quán vẫn giữ kết cấu truyền thống gồm tam quan, sân, phương đình, hậu cung, học hiệu và hai dãy kiến trúc phụ. Những chi tiết như mái chồng diêm, kỹ thuật “củng ba phương” đỡ mái, búp sen thả từ xà nhà... hội quán không chỉ là không gian tín ngưỡng mà còn là minh chứng cho sự giao thoa kiến trúc độc đáo giữa văn hóa Hoa và bản sắc Việt.

Phố Lãn Ông trước đây là phố Phúc Kiến (năm 1947 mới đổi thành tên phố Lãn Ông), điều này phần nào minh chứng cho sự phát triển vàng son một thuở của hội quán này gắn liền với cộng đồng người Hoa tại khu vực phố cổ Hà Nội. Tuy nhiên, vai trò cộng đồng và tôn giáo ban đầu của hội quán nay không còn.

Dù đã được xếp hạng Di tích kiến trúc - nghệ thuật quốc gia từ năm 2007, Hội quán Phúc Kiến hiện không mở cửa đón khách tham quan, cũng không xuất hiện trong các tuyến du lịch phố cổ.

Tên gọi “Hội quán Phúc Kiến” dần phai nhạt trong trí nhớ cộng đồng. Người dân sống lâu năm trên phố Lãn Ông cho hay, vì thấy công trình to lớn như đình làng nên họ thường gọi là “đình” chứ không biết đây là một hội quán.

Năm 2015, toàn bộ công trình được cải tạo theo dự án Trường Tiểu học Hồng Hà - Hội quán Phúc Kiến với công năng chính là trường học. Khu vực từng là học hiệu nay trở thành thư viện của Trường Tiểu học Hồng Hà. Cổng chính hội quán thường được sử dụng làm nơi đậu xe đưa đón học sinh.

Hai Hội quán Phúc Kiến, cùng là dấu tích của cộng đồng người Hoa xưa, nhưng lại đang hiện hữu theo hai cách rất khác. Sự khác biệt ấy không chỉ đến từ vị trí hay hoàn cảnh đô thị, mà phản ánh cách mỗi địa phương tiếp cận di sản văn hóa. Khi không còn tiếp tục công năng truyền thống, liệu giá trị văn hóa gắn với nó có còn cơ hội được phát huy đúng mức?

Nguồn: https://baodanang.vn/hai-hoi-quan-phuc-kien-mot-mach-nguon-hai-so-phan-3299598.html