Ký ức của nhà văn Nông Viết Toại về ngày Tổng khởi nghĩa

Tản bước theo con đường bê tông dẫn lối vào ngôi nhà của nhà văn lão thành cách mạng Nông Viết Toại ở tổ 12, phường Đức Xuân, tỉnh Thái Nguyên, từ xa chúng tôi đã nhìn thấy cụ ông ngồi bên chiếc radio nhỏ, chăm chú nghe tin tức thời sự. Căn nhà nhỏ ấm cúng, được bao bọc bởi rừng cây xanh mát, chính là nơi nhà văn Nông Viết Toại chọn làm bến dừng sau hành trình dài gắn bó với cách mạng và sự nghiệp văn chương.

Nhà văn Nông Viết Toại (thứ hai từ bên phải) tại Di tích lịch sử Khuổi Cuồng, nơi Bác Hồ nói chuyện với nhân dân thị xã Bắc Kạn năm 1951.

Như đã quen với việc chúng tôi thường tìm đến ông để nghe những câu chuyện về thời kỳ tiền khởi nghĩa, ông luôn ghi nhớ mọi ký ức, mọi sự kiện mà mình được chứng kiến, tường tận như thể chúng mới xảy ra ngày hôm qua.

Nhà văn Nông Viết Toại tên khai sinh là Nông Đình Hân, sinh ngày 26 tháng 4 năm 1926 trong một gia đình nghèo tại xã Cốc Đán, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn (cũ), nay là xã Ngân Sơn, tỉnh Thái Nguyên.

Ông sinh ra và lớn lên trong cái nôi của văn hóa Tày đậm đà, nơi những điệu hát Then, hát lượn mộc mạc, dân dã đã thấm vào tâm hồn ông từ thuở nhỏ. Chính yếu tố này đã trở thành nền tảng để ông trở thành một nhà văn có công "khai sơn phá thạch" dòng Văn học cách mạng vùng Việt Bắc. Đồng thời, ông cũng là người đặt nền móng cho văn xuôi tiếng Tày trong làng Văn học Việt Nam. Năm 1958, ông được kết nạp vào Hội nhà văn Việt Nam.

Bên cạnh sự nghiệp văn chương đáng ngưỡng mộ, ông còn là một người con của Bắc Kạn tham gia cách mạng từ rất sớm. Năm 1942, khi mới 16 tuổi, ông đã được kết nạp vào Hội Việt minh. Ông thổ lộ rằng, lúc đó bản thân còn chưa có nhiều hiểu biết về đất nước: Nhìn lên bản đồ, thấy Tổ quốc ta cũng như các nước Đông Dương khác.

Tuy nhiên, sau khi được các chiến sĩ cách mạng dưới xuôi lên tuyên truyền thì ý thức về "dân tộc độc lập", "dân quyền tự do", về "Tổ quốc" bắt đầu được hình thành. Từ đó, ông tích cực tham gia vào hoạt động tuyên truyền cùng các chiến sĩ Việt Minh tại địa bàn huyện Ngân Sơn và Ba Bể (cũ).

Từ năm 1942 đến 1945, nhà văn lão thành Nông Viết Toại tích cực tham gia phục vụ, dẫn đường cho các chiến sĩ cách mạng của ta trong hành trình Nam tiến, đồng thời tuyên truyền quần chúng nhân dân cùng đồng lòng đứng lên giành chính quyền khi thời cơ đến.

Ông nhớ lại những ngày cùng đồng bào che giấu, bao bọc cho đoàn quân Nam tiến của "Ông Cụ" dừng chân tại Hoàng Phài (di tích lịch sử cấp Quốc gia) tại xã Cốc Đán, nay là xã Ngân Sơn, vào tháng 5-1945. Bà con nhân dân ở khắp các nơi trong tỉnh mình lúc bấy giờ sau khi đã được tuyên truyền, có ý thức về độc lập tự do thì ủng hộ Việt Minh lắm.

Tại Hoàng Phài, khi bộ đội "Ông Cụ" đến, bà con chủ yếu quyên góp quần áo, rau rừng, thịt lợn, gà, lương thực… tiếp tế cho các chiến sĩ, bao bọc, chở che cho quân giải phóng.

Từ ngày 14-8 cho đến những ngày 24, 25-8, nhân dân các địa phương từ cấp xã đến cấp châu, huyện các tỉnh Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Cao Bằng đều nhất tề khởi nghĩa. Tại tỉnh Bắc Kạn (cũ), quân Nhật rút về cố thủ trong đồn Phủ Thông, Nà Cù và các thị trấn, thị xã. Quân cách mạng và nhân dân Bắc Kạn tiến hành bao vây các cứ điểm địch.

Sáng 19-8 đại diện quân Nhật gặp quân giải phóng tại sân bay thị xã Bắc Kạn để thỏa thuận giao nộp hồ sơ bộ máy tay sai cấp tỉnh và toàn bộ kho tàng cùng nhiều súng đạn. Những ngày 20, 21, 22-8 năm 1945, quân khởi nghĩa và nhân dân Bắc Kạn tiếp tục chiếm đóng các công sở và tuyên bố giải tán các công cụ đàn áp, xóa bỏ chính quyền tay sai của Nhật trên địa bàn tỉnh. Ngày 23-8, đoàn xe chở 400 quân Nhật rút khỏi thị xã Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn hoàn toàn giải phóng.

Ngày 25/8/1945, một cuộc mít tinh lớn được tổ chức tại thị xã Bắc Kạn với sự tham dự của hàng nghìn người gồm đồng bào các dân tộc trong thị xã và đại biểu các địa phương toàn tỉnh. Đại diện Tỉnh bộ Việt Minh tuyên bố xóa bỏ toàn bộ chính quyền địch ở Bắc Kạn, thành lập chính quyền cách mạng và giới thiệu thành phần Ủy ban nhân dân lâm thời tỉnh.

Nhà văn Nông Viết Toại luôn tâm niệm những thành quả trong sự nghiệp văn chương của mình là nhờ có đường lối văn hóa của Đảng dẫn đường.

Nhà văn Nông Viết Toại nhớ lại: Khi tôi từ trên Ngân Sơn xuống Bắc Kạn qua cầu Nà Tu, lúc đó có lính Nhật căng màn nằm canh gác ngang qua cầu. Khi thấy tôi, lính Nhật đã dậy, tháo màn cho tôi đi qua, xong rồi mới lại mắc màn nằm tiếp. Điều đó cho thấy vị thế của mình, của dân tộc mình so với họ đã thay đổi.

Bà con các dân tộc lúc bấy giờ luôn tin rằng “Kháng chiến nhất định thắng lợi”, chỉ là chưa biết vào lúc nào thôi. Ngày 2/9/1945, ngày Bác Hồ đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng là thời khắc mà tất cả nhân dân đều đã mong chờ từ lâu.

Cách mạng tháng Tám thành công mang đến một cuộc sống mới và cả cuộc đời độc lập, tự do cho nhân dân cả nước nói chung và những đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao phía Bắc Thái Nguyên nói riêng. Đồng bào các dân tộc khu vực miền núi đã có những đóng góp nhất định cho thắng lợi vĩ đại của toàn dân tộc bởi tinh thần đoàn kết, hết lòng giúp đỡ cán bộ cách mạng.

Từ năm 1950, nhà văn Nông Viết Toại giữ chức Bí thư huyện ủy Ngân Sơn, sau đó kinh qua nhiều chức vụ như Trưởng đoàn Văn công Việt Bắc; Giám đốc Bảo tàng Việt Bắc; Chủ tịch Hội văn nghệ Việt Bắc... Cho đến bây giờ, nhìn lại sự nghiệp văn chương của mình, nhà văn vẫn luôn tâm niệm: Trong suốt cuộc đời viết văn của mình, tôi vẫn luôn nghĩ, nếu không có Đảng, có cách mạng thì tôi không thể có được như ngày hôm nay.

Mong muốn lớn nhất của ông là các thế hệ hôm nay phải hiểu biết về lịch sử đất nước, về sự hy sinh, gian khổ của các thế hệ đi trước, như lời Bác Hồ căn dặn “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”.

Nguồn: https://baothainguyen.vn/chinh-tri/202509/ky-uc-cua-nha-van-nong-viet-toai-ve-ngay-tong-khoi-nghia-2b91587/