Người ở lại cùng phố cổ

Một du khách nước ngoài dừng chân tìm hiểu tại tiểu công viên Kazik (đường Trần Phú, phường Hội An). Ảnh: Q.T

Tình yêu với phố cổ

Nhiều du khách đến phố cổ Hội An tò mò nán lại bên tiểu công viên - nơi đặt bức phù điêu một người nước ngoài. Với khách qua đường, gương mặt trên bức phù điêu có thể lạ lẫm. Nhưng với thị dân Hội An, đó là một ân nhân - người bạn rất đỗi thân thương - Kazik.

Duyên nợ của cố kiến trúc sư người Ba Lan Kazimierz Kwiatkowsky (1944-1997) (tên thân mật là Kazik) với Hội An khá tình cờ. GS-TS-KTS. Hoàng Đạo Kính, thành viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia kể, cuộc gặp gỡ đầu tiên của Kazik với Hội An diễn ra vào mùa xuân năm 1982.

"Lúc đó chúng tôi đã nghe nói về vẻ đẹp của Hội An nhưng chưa đến bao giờ nên tôi đã rủ Kazik vào Hội An chơi vì biết các chuyên gia Ba Lan có nhiều kinh nghiệm bảo tồn, phục hồi các đô thị cổ bên cạnh việc triển khai bảo tồn các di tích tháp Chăm. Trước đó, ở Hội An chưa ai đề cập việc bảo tồn đô thị di sản này. Sau khi dạo một vòng Hội An và quay lại gặp các lãnh đạo thị xã thời đó, Kazik đã thốt lên rằng Hội An là một câu chuyện thần thoại" - GS. Hoàng Đạo Kính kể.

Kazik quả quyết rằng Hội An phải phát triển từ du lịch và nhất định sẽ giàu có từ du lịch.

"Lúc đó, Hội An không nằm trong kế hoạch hợp tác Việt Nam - Ba Lan mà chúng tôi được Bộ Văn hóa - Thông tin ủy nhiệm nhưng sau chuyến đi này chúng tôi đã nhận giúp đỡ Hội An ngoài kế hoạch”, GS. Hoàng Đạo Kính nhớ lại.

Ông Nguyễn Sự, nguyên Bí thư Thành ủy Hội An cho hay, những năm tháng đó, Kazik đã bỏ qua ngày nghỉ để cùng cán bộ Phòng Văn hóa - Thông tin thị xã Hội An, Phòng Bảo tồn - Bảo tàng Ty Văn hóa - Thông tin Quảng Nam - Đà Nẵng, Trung tâm thiết kế tu bổ Di tích Trung ương (nay là Viện Bảo tồn di tích thuộc Bộ VH-TT&DL) khảo sát, điền dã, đánh giá từng ngôi nhà tại Hội An.

Ông cũng tích cực chuẩn bị hồ sơ để đến ngày 19/3/1985, Khu phố cổ Hội An được Bộ Văn hóa - Thông tin cấp bằng công nhận Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.

Kazik là một trong những người đặt viên gạch đầu tiên trên con đường đưa Hội An đến với danh hiệu Di sản văn hóa thế giới.

Tiểu công viên Kazik là sự tri ân của người Hội An với cống hiến của kiến trúc sư này cho đô thị cổ. Ảnh: Q.T

GS. Hoàng Đạo Kính: “Một người con của mỗi dân tộc biết yêu, biết tự hào, biết bảo vệ, biết tranh đấu cho di sản văn hóa của dân tộc mình đã là quý lắm rồi. Đây là người nước ngoài mà yêu mến thiết tha, cống hiến hết sức mình đến những phút cuối đời cho di sản văn hóa của quốc gia khác là điều quá tuyệt vời và hiếm hoi. Kazik chính là người như thế”.

Ở lại cùng phố

Như một định mệnh, kiến trúc sư người Ba Lan đột ngột mất tại thành phố Huế vào đúng ngày kỷ niệm Hội An được công nhận là Di tích quốc gia (19/3/1997) và cũng là thời điểm Hội An sắp chạm vào danh hiệu Di sản văn hóa thế giới. Kazik ra đi khi những ấp ủ cùng Hội An vẫn dang dở.

Những năm sau đó, đô thị cổ này đã dần hái “quả ngọt” như lời quả quyết của Kazik năm nào về việc “Hội An nhất định phải giàu có từ du lịch”. Và trong từng bước chuyển mình của phố, thị dân nơi đây vẫn âm thầm hàm ơn Kazik.

Năm 2007, chính quyền Hội An triển khai xây dựng tiểu công viên ngay trung tâm phố cổ và đặt bức tượng bán thân để tưởng nhớ công lao của Kazik. Mỗi sáng quá bước ở tiểu công viên này, dễ dàng bắt gặp hình ảnh người buôn bán xung quanh dọn quét tinh tươm sân nền, thi thoảng họ lặng lẽ đặt một chút hoa quả để tri ân Kazik dù nhiều người chưa từng chạm mặt kiến trúc sư người Ba Lan.

Theo GS. Hoàng Đạo Kính, ở Việt Nam và kể cả bình diện thế giới, rất hiếm khi thực hiện đặt tượng một nhà bảo tồn ở không gian công cộng. Việc thiết lập công viên Kazik ngay trong khu phố cổ là một nghĩa cử đẹp để Kazik được ở lại mãi cùng Hội An, đồng thời thể hiện tình cảm của người Hội An về việc họ không bao giờ quên cống hiến của Kazik đối với đô thị cổ này.

Phía sau bức phù điêu là bóng mát tỏa từ cây lộc vừng và giàn hoa giấy - hai loài cây đặc trưng trong phố cổ mà Kazik đã bao lần lãng đãng dừng chân trong cuộc đi 15 năm với Hội An. Có lẽ ở một khoảng không ý niệm nào đó, Kazik đã mãn nguyện khi được ở lại cùng phố và luôn được thị dân nơi đây trìu mến đón nhận, nhắc nhớ với bao ân tình.

Nguồn: https://baodanang.vn/nguoi-o-lai-cung-pho-co-3298777.html