Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2014, gồm hai thể hát chính là ví và giặm. Trải qua thăng trầm của lịch sử, sức sống và giá trị của dân ca ví giặm vẫn trường tồn theo thời gian, được coi là sản phẩm văn hóa đặc trưng tiêu biểu của riêng hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh. Loại hình nghệ thuật này phản ánh hình ảnh, cốt cách tinh thần của người dân xứ Nghệ xưa và nay.
Ở tỉnh Hà Tĩnh, hoạt động biểu diễn loại hình nghệ thuật này được người dân vừa thực hành, vừa sáng tạo di sản, qua đó tạo ra sản phẩm văn hóa độc đáo phục vụ nhu cầu tinh thần của người dân. Nhiều tổ khúc dân ca ví, giặm được sáng tác, biểu diễn với đa dạng đề tài phản ánh về nhiều vấn đề của đời sống xã hội, được dàn dựng, phát trên các phương tiện truyền thông đại chúng và phương tiện truyền thông xã hội.
Theo thống kê, từ năm 2015 đến năm 2024, toàn tỉnh Hà Tĩnh đã có 209 câu lạc bộ (CLB) với gần 3.000 hội viên đủ các độ tuổi, ngành nghề thường xuyên hát, trình diễn dân ca ví giặm. Số lượng các câu lạc bộ dân ca ví, giặm chứng tỏ không gian văn hóa, không gian trình diễn của dân ca ví, giặm đã mở rộng”(1). Tính đến tháng 10-2024, toàn địa bàn tỉnh Hà Tĩnh đã thành lập nhiều CLB dân ca ví giặm, có thể kể đến: “thị xã Kỳ Anh: 11 CLB; huyện Kỳ Anh: 20 CLB; huyện Cẩm Xuyên: 22 CLB; thành phố Hà Tĩnh: 15 CLB; huyện Lộc Hà: 11 câu lạc bộ; huyện Thạch Hà: 22 CLB; huyện Can Lộc: 19 CLB; thị xã Hồng Lĩnh: 6 CLB; huyện Nghi Xuân: 17 CLB; huyện Vũ Quang: 10 CLB; huyện Đức Thọ: 18 CLB; huyện Hương Sơn: 17 CLB; huyện Hương Khê: 21 CLB”(2). Nhiều câu lạc bộ dân ca hoạt động tích cực, như: Câu lạc bộ dân ca Cương Gián, Xuân Liên (Nghi Xuân) Thạch Châu, Thịnh Lộc (Lộc Hà), Phù Việt (Thạch Hà), Kỳ Thư (Kỳ Anh)... Các câu lạc bộ dân ca thường xuyên tham gia hội diễn từ cơ sở đến cấp huyện, tỉnh, từ đó nhân rộng và phổ biến sâu rộng loại hình biểu diễn nghệ thuật ví, giặm trong đời sống nhân dân.
Để giúp các CLB hoạt động hiệu quả hơn, thời gian qua, các nghệ nhân thuộc Trung tâm Bảo tồn và phát huy di sản dân ca xứ Nghệ (tỉnh Nghệ An), Nhà hát Nghệ thuật truyền thống (tỉnh Hà Tĩnh) đã trực tiếp xuống cơ sở tham gia truyền dạy dân ca ví, giặm cho người dân. Ví, giặm còn được thực hành phổ biến trong các buổi liên hoan văn nghệ, giao lưu giữa các nhóm cộng đồng dân cư. Ngoài việc tổ chức truyền dạy trong cộng đồng, trong trường học và quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng, các nhạc sĩ còn sử dụng ví, giặm làm chất liệu sáng tác, sáng tạo các điệu khúc đương đại để phổ biến, trao truyền qua nhiều thế hệ. Trên thực tế, dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh có sự ảnh hưởng lớn trong nhiều tác phẩm của các nhạc sĩ nổi tiếng, bởi sự kết hợp của chất liệu của làn điệu “ví” dàn trải, mênh mang sâu lắng, nhịp tự do và điệu “giặm” có tính chất nhịp điệu, khỏe mạnh. Có thể nhắc đến một số tác phẩm tiêu biểu, như: ca khúc “Trông cây lại nhớ đến Người” của nhạc sĩ Đỗ Nhuận; “Người con gái Sông La” của nhạc sĩ Doãn Nho; “Đêm nghe hát đò đưa nhớ Bác” của nhạc sĩ An Thuyên hay “Mai anh về Hà Tĩnh” của nhạc sĩ Trần Hoàn là sự kết tinh của làn điệu ví, giặm… Ngoài ra, Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tại Hà Tĩnh đã dày công truyền đạt các làn điệu dân ca, các điệu ví cho thế hệ trẻ; phối hợp với các đơn vị tổ chức giảng dạy để nghiên cứu, truyền dạy dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh trong nhà trường cho học sinh, sinh viên.
Tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành nhiều chương trình, kế hoạch, giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh chỉ đạo, thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, bảo vệ văn hóa nghệ thuật hiện nay, trong đó tập trung vào nhiệm vụ sưu tầm, phục hồi và phát huy các trò diễn xướng dân gian, dân vũ, các làn điệu dân ca cổ và các loại hình nghệ thuật truyền thống khác như hình thức sân khấu nhỏ, rối cạn, rối nước,… nhằm phục vụ nhân dân. Trong đó, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Hà Tĩnh có nhiệm vụ khảo sát, biên soạn, phân loại hệ thống kho tàng dân ca xứ Nghệ, ghi băng, ghi hình các làn điệu dân ca cổ lưu truyền trong dân gian; phục dựng, xây dựng các chương trình nghệ thuật sân khấu nhỏ biểu diễn phục vụ nhân dân; phục hồi, phát huy vai trò diễn xướng dân gian, dân vũ các điệu dân ca hò, vè, điệu ví, giặm sắc bùa, ca trù, chèo, Kiều…
Hai địa phương Nghệ An và Hà Tĩnh đã tổ chức nhiều cuộc liên hoan dân ca ví, giặm cấp liên tỉnh và Festival dân ca ví, giặm; xây dựng các chuyên trang, chuyên mục, viết tin, bài về dân ca này trên các trang website, phương tiện thông tin đại chúng; phối hợp xây dựng phóng sự, phim tài liệu, phát hành đĩa CD, VCD về dân ca ví, giặm; tham gia giao lưu, biểu diễn dân ca ví, giặm tại các liên hoan, ngày hội, festival của các tỉnh, thành phố trong cả nước và các nước Liên minh châu Âu (EU), khu vực Đông Nam Á… Hai tỉnh tiếp tục đẩy mạnh công tác phát triển mạng lưới câu lạc bộ dân ca ví, giặm xuống từng thôn, xóm; duy trì tổ chức liên hoan, thi hát dân ca ví, giặm hằng năm; triển khai có hiệu quả các hoạt động truyền dạy dân ca ví, giặm trong cộng đồng. Đồng thời, chú trọng phục dựng không gian diễn xướng của dân ca ví, giặm, ưu tiên phục hồi, lưu truyền các bài hát và hình thức diễn xướng truyền thống đã bị mai một, đồng thời khuyến khích các tác phẩm tự biên. Xây dựng các vở diễn, các chương trình biểu diễn giới thiệu và quảng bá dân ca Nghệ Tĩnh trong, ngoài tỉnh và quốc tế. Có thể khẳng định, công tác bảo vệ và phát huy giá trị của di sản văn hóa dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh không chỉ là nhiệm vụ của cộng đồng người dân xứ Nghệ, mà còn là nhiệm vụ của quốc gia, dân tộc nhằm bảo vệ di sản văn hóa của nhân loại.
Hiện nay, nghệ thuật diễn xướng dân ca ví, giặm được xếp vào loại hình nghệ thuật biểu diễn và nằm trong tiêu chí của các ngành công nghiệp văn hóa. Theo quan điểm của UNESCO, “các ngành công nghiệp văn hóa” (Cultural Industries) được hiểu là các ngành “gắn sự sáng tạo, sản xuất và thương mại hóa các nội dung văn hóa phi vật thể. Những nội dung này được bảo vệ bởi luật bản quyền và có thể thể hiện dưới hình thức hàng hóa, dịch vụ văn hóa”(3). Theo Quyết định số 1755/QĐ-TTg, ngày 8-9-2016, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt “Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, nhiệm vụ và giải pháp phát triển cụ thể đối với lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, đó là: “Nghệ thuật biểu diễn - Phát triển thị trường cho các tác phẩm sân khấu, âm nhạc, các chương trình biểu diễn. Bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống dân tộc kết hợp với các loại hình nghệ thuật đương đại, tạo ra nhiều tác phẩm chất lượng cao, thể hiện được tính sáng tạo, độc đáo của nghệ thuật truyền thống. Khuyến khích thành lập các doanh nghiệp, ưu tiên các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực âm nhạc, chương trình biểu diễn, tổ chức sự kiện; tăng cường hợp tác giữa các ngành, lĩnh vực liên quan với nghệ thuật biểu diễn”(4). Theo đó, các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam bao gồm: Quảng cáo; kiến trúc; phần mềm và các trò chơi giải trí; thủ công mỹ nghệ; thiết kế; điện ảnh; xuất bản; thời trang; nghệ thuật biểu diễn; mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm; truyền hình và phát thanh; du lịch văn hóa trở thành những ngành kinh tế dịch vụ quan trọng, phát triển rõ rệt về chất và lượng, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế. Chiến lược cũng đề ra mục tiêu phát triển các ngành công nghiệp văn hóa “trở thành những ngành kinh tế dịch vụ quan trọng, phát triển rõ rệt về chất và lượng, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế và giải quyết việc làm thông qua việc sản xuất ngày càng nhiều sản phẩm, dịch vụ văn hóa đa dạng, chất lượng cao,... xác lập được các thương hiệu sản phẩm, dịch vụ văn hóa”(5).
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh chịu sự tác động nhất định, đòi hỏi sự đổi mới, nâng tầm nhằm phù hợp với xu thế mới của xã hội hiện đại, góp phần lan tỏa các giá trị bền vững của di sản văn hóa phi vật thể này đến với công chúng trong nước và bạn bè thế giới.
Giải pháp phát huy giá trị nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh trong xây dựng ngành công nghiệp văn hóa
Để phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh trong bối cảnh xây dựng ngành công nghiệp văn hóa và hội nhập quốc tế, cần chú ý một số giải pháp sau:
Một là, đổi mới tư duy, nhận thức về phát triển ngành công nghiệp văn hóa trong quá trình bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa. Để nghệ thuật truyền thống ở tỉnh Hà Tĩnh nói chung, nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh nói riêng được bảo tồn và phát triển, trước hết, cần xác định phát triển ngành công nghiệp văn hóa là một quá trình thường xuyên, liên tục, lâu dài và cần được liên tục bổ sung, hoàn thiện. Đặc biệt, công nghiệp văn hóa là ngành kinh tế mới, đòi hỏi phải có bước đi phù hợp, với cơ chế, chính sách đặc thù mang tính đột phá, đáp ứng yêu cầu phát triển công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.
Hai là, bảo đảm chất lượng nguồn nhân lực. Ở bất cứ khâu nào trong nền công nghiệp văn hóa, chất lượng nguồn nhân lực đều là yếu tố quan trọng nhất. Nguồn nhân lực văn hóa nghệ thuật luôn được các cấp, các ngành của tỉnh Hà Tĩnh quan tâm, chú trọng, nâng cao chất lượng, trình độ và năng lực chuyên môn, có nhiều đóng góp tích cực, đạt được những thành tựu. Tuy nhiên, nguồn nhân lực văn hóa vẫn còn tình trạng thiếu, nhất là nhân lực chất lượng cao, nên cần có sự đầu tư xứng đáng qua nhiều hình thức, cấp độ khác nhau, như: Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, truyền nghề; có chế độ làm việc, đãi ngộ thỏa đáng đối với nghệ sĩ, nghệ nhân, người thực hành di sản để họ chuyên tâm với công việc trao truyền các giá trị di sản văn hóa.
Ba là, xây dựng các chương trình nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm mang đậm sắc thái văn hóa xứ Nghệ gắn với phát triển kinh tế. Ngày nay, ngành công nghiệp văn hóa được đánh giá là công cụ hữu hiệu cho quá trình xây dựng nền kinh tế sáng tạo, đưa văn hóa trở thành một thành tố quan trọng của tiến trình tăng trưởng kinh tế và cạnh tranh quốc tế mạnh mẽ. Trên thực tế, công nghiệp văn hóa mang tới hai giá trị cả về kinh tế và tinh thần. Hai giá trị này có mối quan hệ mật thiết với nhau bởi văn hóa là điều kiện, cơ sở để thúc đẩy kinh tế phát triển, ngược lại, kinh tế tạo ra tiềm lực vật chất để phát triển văn hóa, bảo tồn các giá trị truyền thống. Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đề ra mục tiêu: “Phấn đấu doanh thu của các ngành công nghiệp văn hóa đóng góp 7% GDP và tiếp tục tạo thêm nhiều việc làm cho xã hội”(6). Để khai thác hiệu quả loại hình nghệ thuật này để phát triển kinh tế cần hết sức thận trọng, bởi bên cạnh những yếu tố tích cực còn có những vấn đề liên quan đến việc bảo vệ di sản, với lợi ích và quyền của cộng đồng.
Bốn là, đổi mới phương thức hoạt động, đầu tư nâng cấp trang, thiết bị phục vụ biểu diễn nhằm thu hút khán giả. Xây dựng và phát triển các ngành công nghiệp văn hóa có ý nghĩa quan trọng nhằm đem đến cách nhìn nhận, đánh giá, cách thưởng thức mới của công chúng đối với nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm hiện nay. Trên bình diện chung, các loại hình nghệ thuật nói chung, nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm cần có sự đổi mới trong phương thức hoạt động, chủ động thay đổi tiếp cận với công chúng để đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội hiện đại. Tuy nhiên, loại hình nghệ thuật đặc sắc này đang gặp nhiều khó khăn trong việc thu hút khán giả, đối tượng thưởng thức “chủ yếu những người lớn tuổi có niềm đam mê với loại hình nghệ thuật này, còn thế hệ trẻ hoặc tầng lớp trung niên chỉ quan tâm đến các sản phẩm văn hóa giải trí mới. Mặc dù số lượng câu lạc bộ và các thành viên tham gia có tăng hơn so với trước đây, nhưng chất lượng hoạt động còn nặng về phong trào, thiếu tính sáng tạo cả về hình thức lẫn nội dung nên chưa thu hút cộng đồng”(7). Những năm qua, tỉnh Hà Tĩnh đã dành nguồn lực đầu tư và cải thiện hạ tầng, trang thiết bị, phương tiện biểu diễn, tuy nhiên để đáp ứng nhu cầu thưởng thức nghệ thuật ngày càng cao của công chúng trong bối cảnh công nghệ ngày càng phát triển, cần tăng cường đầu tư hơn nữa và ứng dụng công nghệ hiện đại trong trình diễn nghệ thuật dân ca ví, giặm.
Năm là, giáo dục ý thức giữ gìn, phát huy giá trị nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm. Phát triển ngành công nghiệp văn hóa là một chặng đường dài với nhiều công việc phải thực hiện, do đó cần đề ra các cơ chế phù hợp, lộ trình hợp lý để phát triển lâu dài trong tương lai. Cần tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh, đồng thời, tăng cường đầu tư các nguồn lực cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, xây dựng và phát huy giá trị của nghệ thuật biểu diễn dân ca ví, giặm thành sản phẩm kinh tế di sản của xứ Nghệ.
Dân ca ví, giặm là di sản tinh thần vô giá được trao truyền qua nhiều thế hệ, đã thấm sâu vào tâm hồn, trí tuệ, đời sống của người dân xứ Nghệ. Việc bảo tồn và phát huy giá trị quý giá của di sản văn hóa phi vật thể này từ quan điểm của công nghiệp văn hóa góp phần giúp dân ca ví, giặm được nâng tầm và có sức sống mãnh liệt cùng thời gian./.
----------------------------
(1) Nguyễn Chí Bền: Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh đồng hành cùng thế hệ hôm nay, Báo Quân đội nhân dân điện tử, ngày 27-11-2024, https://www.qdnd.vn/van-hoa/doi-song/dan-ca-vi-giam-nghe-tinh-dong-hanh-cung-the-he-hom-nay-804672
(2) Nguyễn Nga: Hà Tĩnh: Hoạt động của các câu lạc bộ dân ca Ví, Giặm góp phần bảo tồn và phát huy Di sản văn hóa phi vật thể, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, ngày 10-4-2025, http://vanhoanghethuat.vn/ha-tinh-hoat-dong-cua-cac-cau-lac-bo-dan-ca-vi-giam-gop-phan-bao-ton-va-phat-huy-di-san-van-hoa-phi-vat-the.htm
(3) Xem: UNESCO: Culture, trade and globalization: Questions and answers (Hỏi đáp về văn hóa, thương mại và toàn cầu hóa), 2000, en.unesco.org
(4) Xem: Quyết định số 1755/QĐ-TTg, ngày 8-9-2016, của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2016/09/1755.signed.pdf
(5) Xem: Quyết định số 1755/QĐ-TTg, ngày 8-9-2016, của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2016/09/1755.signed.pdf
(6) Xem: Quyết định số 1755/QĐ-TTg, ngày 8-9-2016, của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, https://datafiles.chinhphu.vn/cpp/files/vbpq/2016/09/1755.signed.pdf
(7) Đặng Kim Thoa: Bảo tồn và phát huy giá trị dân ca ví, giặm Nghệ An gắn với các sản phẩm công nghiệp văn hóa, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, ngày 19-4-2023, http://vanhoanghethuat.vn/bao-ton-va-phat-huy-gia-tri-dan-ca-vi-giam-nghe-an-gan-voi-cac-san-pham-cong-nghiep-van-hoa.htm
Nguồn: https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/thuc-tien-kinh-nghiem1/-/2018/1099002/phat-huy-gia-tri-cua-nghe-thuat-bieu-dien-vi%2C-giam-trong-phat-trien-nganh-cong-nghiep-van-hoa-o-tinh-ha-tinh.aspx
![[Infographic] Thông tư hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Sở quản lý VHTTDL cấp tỉnh và Phòng Văn hóa - Xã hội cấp xã](https://vphoto.vietnam.vn/thumb/402x226/vietnam/resource/IMAGE/2025/6/29/877f24989bb946358f33a80e4a4f4ef5)
Bình luận (0)