Xem nghệ nhân "kể chuyện" di sản bằng đôi tay

Những âm thanh rộn rã của trống da, tiếng khèn Mông vang lên da diết, hòa cùng sắc màu rực rỡ của thổ cẩm như một thỏi nam châm "hút chặt" bước chân của dòng người qua lại. Nằm giữa không gian triển lãm hiện đại, gian hàng của tỉnh Lào Cai nổi bật như một bản làng Tây Bắc thu nhỏ – nơi không chỉ trưng bày, mà còn tái hiện sống động vẻ đẹp đầy sức sống của các di sản văn hóa, mang đến trải nghiệm chân thực và cuốn hút cho người xem.

Sự sắp đặt không gian đầy dụng ý

Điều đầu tiên gây ấn tượng mạnh mẽ với bất kỳ ai khi bước vào không gian văn hóa Lào Cai không phải là những sản phẩm hoàn chỉnh được bày biện gọn gàng trên kệ, mà chính là cách sắp đặt không gian đầy dụng ý. Thay vì giữ vẻ tĩnh lặng như thường thấy, khu trưng bày được “đánh thức” bằng âm thanh sống động – nơi các nghệ nhân trực tiếp làm trống, chế tác khèn ngay bên ngoài, gần lối đi chính, tạo nên một không khí chân thực và đầy cuốn hút, như đưa du khách bước vào nhịp sống văn hóa bản địa.

Việc bố trí các nghề thủ công truyền thống ngay tại lối đi chính và được các nghệ nhân chế tác sản phẩm ngay tại Triển lãm đã thu hút sự chú ý đặc biệt của du khách.

Tiếng búa gõ "lách cách", tiếng đục đẽo "chít chát", tiếng da bò được căng lên trên mặt trống "bung bung"… tất cả những âm thanh sống động ấy, đã trở thành lời mời gọi thao thiết du khách đến tham quan hãy dừng lại. Cách làm mới này, đã phá vỡ bức tường ngăn cách giữa người xem và di sản, biến du khách từ những người quan sát thụ động trở thành vai trò người trực tiếp sống trong không gian trình diễn. Họ tò mò rồi dừng lại. Họ chăm chú dõi theo từng âm thanh, động tác điêu luyện của nghệ nhân để rồi mắt cứ nhìn, chân cứ đi, bước vào câu chuyện văn hóa một cách tự nhiên nhất đến khi bừng tỉnh đã thấy mình ở chính giữa không gian bên trong...

Nơi những người giữ hồn cho di sản lên tiếng

Giữa dòng người tấp nập qua lại, bà Lâm Thị Tấm, nghệ nhân dân tộc Tày đến từ xã Nghĩa Đô, vẫn chăm chú với đôi tay thoăn thoắt, khéo léo đan từng sợi nan tre, biến những nguyên liệu mộc mạc thành những chiếc giỏ, chiếc khay đầy tinh xảo. Nở nụ cười hiền hậu, bà nhẹ nhàng chia sẻ: "Tôi không chỉ mang những sản phẩm đan lát đến đây để bán mà mang cả tâm hồn của người Tày, mang câu chuyện về những cánh rừng, con suối ở quê hương Nghĩa Đô gửi gắm vào từng sợi mây, sợi tre. Ngày xưa, ông, bà chúng tôi làm ra những sản phẩm này để phục vụ cuộc sống, còn ngày nay, sản phẩm này đã trở thành hàng hóa, thành nét văn hóa riêng có của người Tày. Chúng tôi gìn giữ nghề này như một báu vật. Nhìn thấy người dân Thủ đô, đặc biệt, các bạn trẻ rất yêu thích những sản phẩm thân thiện với môi trường này, tôi thực sự rất hạnh phúc. Đó là động lực để chúng tôi tin rằng, nghề của cha ông để lại sẽ không bao giờ mai một, mà sẽ còn phát triển hơn nữa".

Dưới bàn tay khéo léo, đặt cả tâm tư tình cảm vào từng sản phẩm, các nghệ nhân còn cho du khách thấy được những nét văn hóa đặc chưng của dân tộc mình.

Cách đó không xa là gian hàng bày bán thổ cẩm. Người phụ nữ Dao đỏ, bà Lý Tà Phẩy mang trên mình bộ trang phục truyền thống cầu kỳ. Cặm cụi bên khung thêu, mỗi đường kim, mũi chỉ của bà cứ nuột nà, mềm màu, rực rỡ sắc màu như thể bà đang vẽ nên câu chuyện của dân tộc mình.

Bà Phẩy tâm sự: "Mỗi hoa văn trên tấm vải này đều có ý nghĩa riêng, đó là câu chuyện về cuộc sống, về ước mơ mà cha mẹ đã dạy cho chúng tôi từ khi còn bé. Dịp này, mang sản phẩm đến triển lãm, ngoài để bán, tôi còn muốn để mọi người thấy được sự công phu, tỉ mỉ của những sản phẩm thêu bằng tay, đó là vẻ đẹp của sự tận tâm, là mồ hôi, là tinh túy hồn cốt của người phụ nữ Dao đỏ. Nó không nằm ở giá trị đồng tiền, mà nằm ở sự trân trọng của mọi người dành cho văn hóa của người Dao chúng tôi".

"Bảo tồn động" – Hướng đi để di sản sống mãi

Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng tỉnh Lào Cai khẳng định: "Đây là một bước đi chiến lược trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản".

"Chúng tôi gọi đây là phương pháp “bảo tồn động”. Thay vì cất giữ các hiện vật trong tủ kính một cách tĩnh lặng, mà đưa di sản ra ngoài cuộc sống, để nó được “sống”, được thở cùng nhịp đập của xã hội" - Ông Nguyễn Văn Thắng chia sẻ thêm.

Việc để các nghệ nhân, những "báu vật nhân văn sống", trực tiếp trình diễn quy trình tạo ra sản phẩm đã tạo ra một sự kết nối mạnh mẽ với công chúng. Người xem không chỉ thấy sản phẩm cuối cùng, mà còn hiểu được cả quá trình, trân trọng công sức và tài hoa của người làm ra nó. Đây, chính là cách giới thiệu về di sản một cách trực quan và hiệu quả nhất, đồng thời, mở ra cơ hội phát triển kinh tế từ chính văn hóa bản địa, gắn bảo tồn với phát triển du lịch một cách bền vững.

Cách làm này đã thực sự chạm đến trái tim của công chúng. Nhiều gia đình đưa con nhỏ đến đây không chỉ để xem, mà còn để học, để trải nghiệm.

Du khách thích thú khi được trải nghiệm các nghề thủ công truyền thống ngay tại Triển lãm.

Ông Vũ Đức Tiến, du khách đến từ Hà Nội đã không giấu nổi sự thán phục: "Thật tuyệt vời! Giữa vô vàn những sản phẩm công nghiệp, được tận mắt chứng kiến sự khéo léo, kiên nhẫn của các nghệ nhân, tôi thấy những sản phẩm này không chỉ đẹp, mà còn mang trong mình một câu chuyện, một giá trị về môi trường rất lớn. Nếu chúng ta có thể phát triển, đưa những nghề này vào đào tạo và ứng dụng rộng rãi hơn trong đời sống hiện đại, đó sẽ là một cách tuyệt vời để vừa làm đẹp cho cuộc sống, vừa bảo vệ môi trường".

Rời khỏi không gian triển lãm của tỉnh Lào Cai, trong lòng mỗi người đều mang theo những cảm xúc lắng đọng. Không chỉ là sự ngưỡng mộ trước những sản phẩm thủ công tinh xảo, mà còn là lòng trân quý dành cho những con người miệt mài gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc qua từng đường nét, chi tiết. Hành trình "xuống phố" lần này đã khẳng định một điều: di sản chỉ thực sự có sức sống khi được gắn kết với đời sống đương đại, được lan tỏa và đón nhận bằng tất cả sự trân trọng.

Với phương châm “biến di sản thành tài sản”, Lào Cai đã khẳng định vị thế là trung tâm văn hóa của khu vực, điểm sáng về bảo tồn và phát triển bền vững các giá trị văn hóa để di sản “được sống, được thở” cùng nhịp đập của xã hội.

Nguồn: https://baolaocai.vn/xem-nghe-nhan-ke-chuyen-di-san-bang-doi-tay-post880973.html