Tương lai nào cho điện ảnh Việt?

Giúp tối ưu nguồn nhân lực, rút ngắn thời gian sản xuất, tiết kiệm chi phí…, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào phim ảnh được kỳ vọng là hướng đi mới, đặc biệt là cho những nhà làm phim trẻ. Song điều này cũng đặt ra nhiều vấn đề về pháp lý cũng như chất lượng phim: làm thế nào để vận dụng AI mà vẫn có thể đảm bảo về yếu tố cảm xúc, tính chất thật.

Pháp lý ra sao?

Việc ứng dụng AI vào sản xuất phim ảnh là một bước tiến công nghệ. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nhiều thách thức pháp lý mà các nhà làm phim có thể phải đối mặt, điển hình là quyền nhân thân của diễn viên hay tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ. Luật sư Hà Thị Kim Liên (Văn phòng luật sư Phan Law Vietnam - Chi nhánh Hà Nội) cho biết theo khoản 1 điều 32 bộ luật Dân sự 2015, diễn viên được pháp luật bảo hộ quyền đối với hình ảnh của mình trong tác phẩm điện ảnh. Việc sử dụng hình ảnh của diễn viên phải có sự đồng ý của họ, nếu sử dụng cho mục đích thương mại thì phải trả thù lao, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác. Do đó, việc sử dụng AI để thay thế hình ảnh của diễn viên trong tác phẩm điện ảnh nhưng chưa được sự đồng ý của diễn viên, hoặc chưa được các bên thỏa thuận, ghi nhận trong một hợp đồng cụ thể có thể dẫn đến tranh chấp về quyền nhân thân của diễn viên.

Việc ứng dụng AI vào quá trình thực hiện một tác phẩm điện ảnh mở ra nhiều cơ hội, song cũng đối diện với thách thức

Ảnh: Đạo diễn Namcito

Vì vậy, để tránh các rủi ro nêu trên khi dùng AI thay thế một phần hoặc toàn bộ vai trò của diễn viên trong một tác phẩm điện ảnh, nhà sản xuất cần thỏa thuận và ký hợp đồng với diễn viên, trong đó quy định rõ các điều khoản như mức độ sử dụng AI để thay thế diễn viên, các điều kiện và giới hạn áp dụng AI; thỏa thuận về quyền và lợi ích mà các bên được hưởng từ tác phẩm điện ảnh được tạo ra.

Theo quy định của pháp luật VN hiện hành, quyền sở hữu trí tuệ chỉ được bảo hộ cho các tác phẩm là kết quả của sự lao động sáng tạo của con người. Đồng thời, luật sư Hà Thị Kim Liên cho biết pháp luật về sở hữu trí tuệ của VN cũng chưa có điều khoản cụ thể quy định các tác phẩm được tạo ra hoàn toàn bởi AI, không có dấu ấn riêng của cá nhân nào sẽ thuộc quyền sở hữu bởi tổ chức, cá nhân nào. Do đó, vấn đề này sẽ là vấn đề pháp lý cần được các cơ quan ban ngành liên quan xem xét để nghiên cứu, bổ sung thêm các quy định pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

"Đối với vấn đề "đạo nhái" ý tưởng từ những bộ phim sử dụng AI, chúng ta cần phải xét trên cơ sở nguyên tắc cơ bản về điều kiện bảo hộ quyền tác giả. Cụ thể, khoản 1 điều 6 luật Sở hữu trí tuệ quy định rằng quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ… Theo đó, quyền tác giả bảo hộ cách thể hiện của ý tưởng dưới một hình thức vật chất nhất định, chứ không bảo hộ ý tưởng thuần túy. Do đó, nhà sản xuất nếu sử dụng AI trong quá trình làm phim phải đảm bảo rằng nội dung do AI tạo ra không sao chép trái phép các yếu tố được bảo hộ từ những tác phẩm đã có trước đó, không xâm phạm quyền bất kỳ cá nhân, tổ chức nào. Nếu vi phạm, các nhà sản xuất phim sẽ chịu các chế tài theo quy định của pháp luật hiện hành", luật sư Hà Thị Kim Liên phân tích thêm.

Cần chiến lược bài bản, đa ngành

Theo ông Đặng Trần Cường, Cục trưởng Cục Điện ảnh VN, điện ảnh thế giới đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển mạnh mẽ từ phim nhựa truyền thống đến kỹ thuật số, và nay là sự nổi lên của AI như một công cụ sáng tạo mới. Việc ứng dụng AI trong sản xuất phim không còn là điều xa lạ, mà đang từng bước trở thành chuẩn mực mới của ngành công nghiệp điện ảnh toàn cầu. Trong bối cảnh đó, việc các nhà làm phim VN mạnh dạn thử nghiệm là điều rất đáng khích lệ.

Trước phim ảnh, nhiều sản phẩm nghệ thuật ở VN cũng ứng dụng AI vào khâu sản xuất

Ảnh: FB Đan Trường

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22.12.2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia có nêu: "Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang là yếu tố quyết định phát triển của các quốc gia; là điều kiện tiên quyết, thời cơ tốt nhất để nước ta phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc". Do vậy, lãnh đạo Cục Điện ảnh thấy có tiềm năng và cơ hội cho việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng về AI trong điện ảnh VN nhưng cần chiến lược bài bản và đa ngành.

Trong khâu đào tạo, cần có các chương trình kết hợp giữa mỹ thuật điện ảnh, công nghệ thông tin, kỹ xảo hình ảnh, AI và sáng tạo nội dung… Ông Cường lấy ví dụ các đơn vị như Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh có thể nghiên cứu mở các ngành mới về "công nghệ điện ảnh và AI". Bên cạnh đó, cần kết nối doanh nghiệp đã có kinh nghiệm về ứng dụng AI trong sản xuất phim với nhà nước, hợp tác với các studio kỹ xảo, công ty AI để vừa đào tạo, vừa ứng dụng thử nghiệm. "Tôi cho rằng chúng ta nên mạnh dạn và tích cực trong công cuộc đổi mới sáng tạo, hướng tới tinh thần nền điện ảnh công nghệ hóa nhưng giữ bản sắc con người", lãnh đạo Cục Điện ảnh nêu quan điểm.

Nhìn chung, việc ứng dụng AI vào sản xuất phim ảnh mở ra nhiều cơ hội song cần có kiểm soát, đúng pháp luật để đảm bảo chất lượng nghệ thuật của một tác phẩm, vừa đáp ứng các yêu cầu về quyền hình ảnh, quyền nhân thân và các quy định liên quan. Ở góc độ quản lý, ông Đặng Trần Cường cho rằng cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà làm phim - chuyên gia công nghệ - cơ quan quản lý nhà nước để từng bước xây dựng một nền điện ảnh hiện đại, sáng tạo nhưng vẫn tuân thủ quy định pháp luật và giữ vững tinh thần văn hóa VN.

Nguồn: https://thanhnien.vn/tuong-lai-nao-cho-dien-anh-viet-185250814225815602.htm